دانشکده‌ی مهندسی مکانیک، به عنوان قدیمی‌ترین دانشکده مهندسی در کشور، در سال 1308 تحت عنوان هنرسرای عالی، فعالیت خود را آغاز نمود. انتخاب پنج گرایش صنعتی کلیدی: صنایع هواپیمایی، تاسیسات، مکانیک ماشین‌ها، ماشین‌های حرارتی و طراحی ماشین، نشان‌دهنده‌ی نقشی اثرگذار برای این دانشکده‌ی قدیمی بود که در برنامه‌ریزی آن زمان، برای ارتقای وضعیت صنعت کشور، لحاظ گردیده بود.
بیش از پنج دهه اهتمام به تربیت نیروی ماهر و خبره، نقشی بی‌بدیل برای این دانشکده، در قیاس با دانشکده‌های رقیب در تهران و شهرستان، ایجاد نمود که باعث گردید، از فارغ‌التحصیلان این دانشکده، به عنوان مهندسانی دارای فهم صنعتی و تبحر فنی، یاد گردد.
بلوغ اولیه – قدم‌های کوچک اما ارزشمند رو به جلو
پس از انقلاب و با آغاز جنگ تحمیلی و ترک مستشاران خارجی و وابستگان آن‌ها، عملا شرایط را برای صنایع مختلف کشور، علی‌الخصوص صنایع نظامی، با چالش‌های فراوانی همراه نمود که همین پیش‌آمد، نقطه‌ی عطف دیگری در تاریخ این دانشکده را رقم زد. نیروی ماهر تربیت شده، علاوه بر ورود به صنایع کلاسیک کشور، با تاسیس یا ورود به مراکز تحقیقاتی صنایع نظامی و صنایع جهاد خودکفایی در بخش‌های مختلف، عملا زمینه‌ساز اثرگذاری ارزشمند و ماندگار و تبیین جدیدی از ارتباط دانشگاه و صنعت را به عنوان یک الگوی اولیه و خام اما قابل تامل، فراهم آورد. در آن مرحله نیز، همچنان وزن اصلی فعالیت‌های دانشکده مبتنی بر آموزش نیروی کار استوار بود.
پوست‌اندازی
در اواسط دهه‌ی هفتاد و با بازگشت جمع قابل توجهی از دانشجویان بورسیه شده در دانشگاه‌های معتبر خارجی به دانشکده، فصل جدیدی از فعالیت در این دانشکده آغاز گردید. تاسیس آزمایشگاه‌های پژوهشی، توسعه‌ی تحصیلات تکمیلی، ارتباط با صنعت دو‌طرفه و تعریف خدمات صنعتی مبتنی بر دانش روز، عملا رنگ و لعاب جدیدی را بر پیکره‌ی این دانشکده اثرگذار نقش داد. به سبب گسترش جامعه‌ی صنعتی بیرونی، گرایش‌های تحصیلی دانشکده به صورت استاندارد بین‌المللی و در دو گرایش اصلی حرارت – سیالات و طراحی جامدات، در مقطع کارشناسی و در پنج گرایش طراحی کاربردی، تبدیل انرژی، هوافضا، ساخت و تولید و مهندسی پزشکی در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری، بر اساس معیارهای اصولی و استاندارد‌های بین‌المللی، توسعه یافت. دانشکده‌ای همتراز با دانشکده‌های مدرن دنیا در فعالیت‌های آموزشی، و رو به رشد در فعالیت‌های پژوهشی نزدیک به استاندارد‌های بین‌المللی، و گسترش دایره و سطح اثرگذاری صنعتی که چاشنی شروعی پر قدرت و پر شتاب را فراهم آورد.
بلوغ و ماموریت بزرگ
وضعیت رقابتی جامعه‌ی صنعتی بیرونی، فهم عمومی مفهوم و ماهیت فناوری‌های مدرن و پیشرفته به عنوان رمز بقا و دوام و تاریخ‌نگاری دهه‌ی آینده به عنوان دهه‌ی انقلاب‌های صنعتی برآمده از دانش فنی ژرف، عملا منجر به تعریف ماموریتی بزرگ برای دانشکده، در اوایل دهه‌ی 90 گردید که بر اساس آن، ضمن حفظ ارکان اصلی آموزش پایه و کاربردی، پژوهش اصیل، و توسعه‌ی زیرساخت‌های مرتبط، ورود به عرصه‌ی تجاری‌سازی و تبدیل ایده به محصول و فروش و خلق ثروت فناورانه، و تکمیل زنجیره‌ی کشف نیاز، توسعه‌ی دانش، استخراج فناوری، ساخت محصول/خدمت، تجاری‌سازی و فروش، عملا نقش دانشکده را از حالت کلاسیک به سمت ماموریت کارآفرینی و کارآفرین پروری، سوق داد. ماحصل این تغییر رویکرد نوین، ایجاد چهار مرکز نوآوری در حوزههایانرژی، سلامت، هیدروتک و فناوری‌های ساخت می‌شود که در نوع خود، در کشور، بی نظیر و پیشتاز است. وجود موسسه کامپوزیت ایران و انستیتو توربین گاز نیز، بر بضاعت دانشکده در این مسیر سخت، افزوده است.
علاوه بر جهت‌گیری فوق، و با اشراف بر ماهیت اجتماعی جریان علم و فناوری در دنیای امروز، با هدف توسعه‌ی اثرگذاری و اثرپذیری متقابل، توجه ویژه‌ای در انتهای دهه‌ی 90 و در آغاز دهه‌ی اول 1400، بر روی توسعه‌ی روابط بین‌الملل در حوزه‌های آموزشی و پژوهشی، با کشورهای همسایه، و برگزاری دوره‌های تحصیلات تکمیلی مشترک با دانشگاه‌های معتبر اروپایی، صورت پذیرفته شده است.
امید است تا با اهتمام تمامی دست‌اندرکاران مشتمل بر دانشجویان، اساتید، جامعه‌ی ارزشمند فارغ‌التحصیلان و فعالان صنعتی برآمده از گذشته‌ی فعالیت دانشکده، در نقش و ماموریت جدید، گامی بلند، معنادار و تعیین‌کننده، توسط دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه علم و صنعت ایران به عنوان قدیمی‌ترین دانشکده مهندسی در کشور، بر‌داشته شود.
